راهنمای جامع و کامل انواع فعل در زبان عربی
پیش از صحبت درباره انواع فعل در زبان عربی، باید بدانیم یادگیری زبان عربی همواره یکی از چالش‌های همیشگی دانش‌آموزان در ایران است. این زبان با وجود پیچیدگی‌های گرامری که دارد؛ اما بسیار قانونمند است. از طرفی کشورهای همسایه ما همگی به این زبان صحبت می‌کنند، در ضمن مردم بخش‌هایی از کشور خودمان نیز به این زبان تکلم می‌کنند. به همین خاطر یادگیری اندکی از این زبان خالی از لطف نیست.بخش بسیار مهمی از قواعد زبان عربی مربوط به افعال و صرف آنها است. فعل‌ها جز جداناپذیر یک زبان هستند و به جملات یک زبان معنی و مفهوم می‌بخشند. آنچه که در این مقاله قرار است مورد بررسی قرار دهیم، انواع فعل‌ها در زبان عربی و نحوه صرف آنها است.
انواع فعل در زبان عربی
فعل (الفعل) در زبان عربی، به عنوان یکی از ارکان اصلی جمله، دارای تقسیم‌بندی‌های مختلفی است که درک آنها برای تسلط بر این زبان ضروری است. این تقسیم‌بندی‌ها به ما کمک می‌کنند تا ساختار جمله، صرف فعل و معنای دقیق آن را بهتر بشناسیم. در ادامه، انواع فعل را به صورت منظم و با استفاده از جدول و مثال بررسی می‌کنیم.
۱. تقسیم‌بندی بر اساس شخص، جنس و عدد (الصیغ)
در زبان عربی، هر فعل با توجه به اینکه چه کسی (شخص)، با چه جنسیتی (مذکر یا مؤنث) و با چه تعدادی (مفرد، مثنی یا جمع) آن را انجام می‌دهد، صرف می‌شود. ترکیب این سه حالت، ۱۴ صیغه اصلی را در زبان عربی می‌سازد.
شخص
(Person):- اول شخص (متکلم): گوینده (من، ما)
- دوم شخص (مخاطب): شنونده (تو، شما)
- سوم شخص (غایب): فردی که در مورد او صحبت می‌شود (او، ایشان)
جنس
(Gender):- مذکر (Masculine): برای مردان یا اسامی مذکر.
- مؤنث (Feminine): برای زنان یا اسامی مؤنث.
عدد
(Number):- مفرد (Singular): یک نفر.
- مثنی (Dual): دو نفر.
- جمع (Plural): سه نفر یا بیشتر.
۲. تقسیم‌بندی بر اساس زمان (الزمن)
این اصلی‌ترین نوع تقسیم‌بندی فعل است که زمان وقوع عمل را نشان می‌دهد.
فرمول ساخت افعال مستقبل و امر:
- فعل مستقبل (آینده): با اضافه کردن پیشوندهای سَـ (برای آینده نزدیک) یا سَوْفَ (برای آینده دور) به ابتدای فعل مضارع ساخته می‌شود.
- افعال امر: از صیغه‌های مخاطبِ فعل مضارع ساخته می‌شود. ابتدا حرف مضارعه (تـ) حذف شده و سپس تغییرات لازم در انتهای فعل اعمال می‌شود.
نوع فعل | تعریف | مثال | ترجمه مثال |
ماضی (Past) | فعلی که بر انجام کاری در زمان گذشته دلالت دارد. | کَتَبَ الطالبُ الدرسَ. | دانش‌آموز درس را نوشت. |
مضارع (Present) | فعلی که بر انجام کاری در زمان حال دلالت دارد. | یَکْتُبُ الطالبُ الدرسَ. | دانش‌آموز درس را می‌نویسد. |
مستقبل (Future) | فعلی که بر انجام کاری در آینده دلالت دارد. | سَیَکْتُبُ الطالبُ الدرسَ. | دانش‌آموز درس را خواهد نوشت. |
امر (Imperative) | فعلی که بر طلب انجام کاری در آینده دلالت دارد. | اُکْتُبْ الدرسَ! | درس را بنویس! |
۳. جدول صرف کامل ۱۴ صیغه (بر اساس ریشه فَعَلَ)
این جدول نشان می‌دهد که چگونه یک فعل ساده در زمان‌های مختلف برای تمام اشخاص، جنسیت‌ها و اعداد صرف می‌شود.
شخص | جنس | عدد | ضمیر | ماضی | مضارع | مستقبل | امر |
غایب | مذکر | مفرد | هو | فَعَلَ | یَفْعَلُ | سَیَفْعَلُ | — |
مثنی | هما | فَعَلَا | یَفْعَلَانِ | سَیَفْعَلَانِ | — | ||
جمع | هم | فَعَلُوا | یَفْعَلُونَ | سَیَفْعَلُونَ | — | ||
مؤنث | مفرد | هي | فَعَلَتْ | تَفْعَلُ | سَتَفْعَلُ | — | |
مثنی | هما | فَعَلَتَا | تَفْعَلَانِ | سَتَفْعَلَانِ | — | ||
جمع | هنّ | فَعَلْنَ | یَفْعَلْنَ | سَیَفْعَلْنَ | — | ||
مخاطب | مذکر | مفرد | أنتَ | فَعَلْتَ | تَفْعَلُ | سَتَفْعَلُ | اِفْعَلْ |
مثنی | أنتما | فَعَلْتُمَا | تَفْعَلَانِ | سَتَفْعَلَانِ | اِفْعَلَا | ||
جمع | أنتم | فَعَلْتُمْ | تَفْعَلُونَ | سَتَفْعَلُونَ | اِفْعَلُوا | ||
مؤنث | مفرد | أنتِ | فَعَلْتِ | تَفْعَلِینَ | سَتَفْعَلِینَ | اِفْعَلِی | |
مثنی | أنتما | فَعَلْتُمَا | تَفْعَلَانِ | سَتَفْعَلَانِ | اِفْعَلَا | ||
جمع | أنتنّ | فَعَلْتُنَّ | تَفْعَلْنَ | سَتَفْعَلْنَ | اِفْعَلْنَ | ||
متکلم | - | مفرد | أنا | فَعَلْتُ | أَفْعَلُ | سَأَفْعَلُ | — |
- | جمع | نحن | فَعَلْنَا | نَفْعَلُ | سَنَفْعَلُ | — |
۴. تقسیم‌بندی بر اساس ساختار ریشه (مجرد و مزید)
این تقسیم‌بندی از انواع فعل در زبان عربی مشخص می‌کند که آیا ریشه فعل فقط از حروف اصلی تشکیل شده یا حروف زائد نیز به آن اضافه شده است.
الف) فعل مجرد (الفعل المجرد)
فعلی که تمام حروف زمان ماضی آن، جزو حروف اصلی ریشه هستند.
نوع فعل مجرد | تعریف | مثال‌ها |
ثلاثی مجرد | ریشه آن از سه حرف اصلی تشکیل شده است. | ضَرَبَ، فَتَحَ، عَلِمَ، قَالَ |
رباعی مجرد | ریشه آن از چهار حرف اصلی تشکیل شده است. | زَلْزَلَ، وَسْوَسَ، دَحْرَجَ |
ب) فعل مزید (الفعل المزید)
فعلی که یک، دو یا سه حرف زائد به ریشه مجرد آن اضافه شده است. این افعال در قالب وزن‌های مشخصی (ابواب) ساخته می‌شوند.
نوع فعل مزید | تعریف | مثال‌ها | فرمول (وزن) |
ثلاثی مزید | از ریشه سه‌حرفی + حروف زائد ساخته شده. | أَکْرَمَ، عَلَّمَ، شَارَکَ، اِنْکَسَرَ | أَفْعَلَ، فَعَّلَ، فَاعَلَ، اِنْفَعَلَ |
رباعی مزید | از ریشه چهارحرفی + حروف زائد ساخته شده. | تَزَلْزَلَ، اِطْمَأَنَّ | تَفَعْلَلَ، اِفْعَلَلَّ |
۵. تقسیم‌بندی بر اساس حروف اصلی (صحیح و معتل)
این تقسیم‌بندی در انواع فعل در زبان عربی بر اساس نوع حروفی است که ریشه سه‌حرفی فعل را تشکیل می‌دهند. حروف علّه در عربی عبارتند از: ا، و، ی.
الف) فعل صحیح (الفعل الصحيح)
فعلی است که در ریشه آن هیچ‌یک از حروف علّه وجود نداشته باشد.
نوع فعل صحیح | تعریف | مثال | ترجمه مثال |
سالم | ریشه آن فاقد حرف علّه، همزه (ء) و تشدید است. | ذَهَبَ (ذ ه ب) | او رفت. |
مهموز | یکی از حروف ریشه آن همزه (ء) است. | أَکَلَ (ء ک ل) | او خورد. |
مضاعف | دو حرف از ریشه آن یکسان و در هم ادغام شده‌اند. | مَدَّ (م د د) | او کشید. |
ب) فعل معتل (الفعل المعتل)
فعلی است که در ریشه آن یک یا دو حرف از حروف علّه وجود داشته باشد.
نوع فعل معتل | تعریف | مثال | ترجمه مثال |
مثال | اولین حرف ریشه آن حرف علّه است. | وَجَدَ (و ج د) | او پیدا کرد. |
اجوف | دومین حرف ریشه آن حرف علّه است. | قَالَ (ق و ل) | او گفت. |
ناقص | سومین حرف ریشه آن حرف علّه است. | دَعَا (د ع و) | او دعوت کرد. |
لفیف مفروق | حرف اول و سوم ریشه آن حرف علّه است. | وَقَیٰ (و ق ی) | او محافظت کرد. |
لفیف مقرون | حرف دوم و سوم ریشه آن حرف علّه است. | شَوَیٰ (ش و ی) | او کباب کرد. |
۶. تقسیم‌بندی بر اساس نیاز به مفعول (لازم و متعدی)
نوع فعل | تعریف | مثال | ترجمه مثال |
لازم (Intransitive) | فعلی که معنای آن با فاعل کامل می‌شود و به مفعول نیاز ندارد. | جَلَسَ الرجلُ. | مرد نشست. |
متعدی (Transitive) | فعلی که علاوه بر فاعل، برای کامل شدن معنای خود به مفعول نیز نیاز دارد. | شَرِبَ الولدُ الماءَ. | پسر آب را نوشید. |
۷. تقسیم‌بندی بر اساس فاعل (معلوم و مجهول)
فرمول ساخت فعل مجهول:
- ماضی: حرف اول ضمه (ـُ) و حرف یکی مانده به آخر کسره (ـِ) می‌گیرد.
- فرمول: فَعَلَ ← فُعِلَ (مثال: کَتَبَ ← کُتِبَ)
- مضارع: حرف اول ضمه (ـُ) و حرف یکی مانده به آخر فتحه (ـَ) می‌گیرد.
- فرمول: یَفْعَلُ ← یُفْعَلُ (مثال: یَکْتُبُ ← یُکْتَبُ)
نوع فعل | تعریف | مثال | ترجمه مثال |
معلوم (Active) | فعلی که فاعل آن در جمله مشخص و معلوم است. | کَسَرَ الطفلُ الزجاجَ. | کودک شیشه را شکست. |
مجهول (Passive) | فعلی که فاعل آن در جمله مشخص نیست و مفعول جای آن را گرفته است. | کُسِرَ الزجاجُ. | شیشه شکسته شد. |
درک این تقسیم‌بندی‌ها به شما کمک می‌کند تا با دیدی عمیق‌تر و ساختارمندتر به تحلیل و یادگیری زبان عربی بپردازید.
انواع صفت در زبان عربی
یادگیری زبان عربی با بهترین اساتید در تیکا
همان‌طور که ملاحظه نمودید انواع فعل در زبان عربی بسیار متنوع هستند و همین موضوع نیز باعث شده که یادگیری این زبان سخت و پیچیده باشد. اما شعار ما این است که انجام هیچ کاری بدون تلاش و پشتکار و تمرین پیوسته غیرممکن نیست. اگر به یادگیری زبان عربی علاقه دارید، نترسید و شروع کنید.ما در آموزش زبان آنلاین تیکا با مجرب ترین اساتید یادگیری زبان شما را به عهده می گیریم و به پیشرفت هر چه بیشتر شما در مسیر یادگیری زبان کمک خواهیم کرد. پس فرصت را از دست ندهید و همین حالا با مراجعه به صفحه اساتید تیکا، استاد خود را انتخاب و یادگیری زبان را شروع کنید.
