انواع فعل در زبان عربی

یادگیری زبان عربی همواره یکی از چالش‌های همیشگی دانش‌آموزان در ایران است. این زبان با وجود پیچیدگی‌های گرامری که دارد؛ اما بسیار قانونمند است. از طرفی کشورهای همسایه ما همگی به این زبان صحبت می‌کنند، در ضمن مردم بخش‌هایی از کشور خودمان نیز به این زبان تکلم می‌کنند. به همین خاطر یادگیری اندکی از این زبان خالی از لطف نیست.

بخش بسیار مهمی از قواعد زبان عربی مربوط به افعال و صرف آن‌ها است. فعل‌ها جز جداناپذیر یک زبان هستند و به جملات یک زبان معنی و مفهوم می‌بخشند. آنچه که در این مقاله قرار است مورد بررسی قرار دهیم، انواع فعل‌ها در زبان عربی و نحوه صرف آنها است.

فعل در زبان عربی از نظر شخص

یک روش دسته‌بندی افعال عربی این است که آنها را بر اساس شخص دسته‌بندی کنیم. بر این اساس افعال عربی به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• افعال اول‌شخص یا متکلم

این افعال برای زمانی استفاده می‌شوند که بخواهیم درباره خودمان مطلبی بیان کنیم. ضمایر متکلم انأ (من) و نحن (ما) هستند که به ترتیب متکلم وحده و متکلم مع‌الغیر نام‌گذاری می‌شوند.

• افعال دوم شخص یا مخاطب

این افعال زمانی به کار می‌آیند که بخواهیم با فاعلی حضور دارد صحبت کنیم. ضمایر أنتَ (تو/مذکر)، أنتِ (تو/مؤنث)، أنتُم (شما/مذکر)، أنتما (شما دو تا/ مذکر و مؤنث) و ... ضمایر این دسته از افعال هستند.

• افعال سوم‌شخص یا غایب

این افعال برای زمان‌هایی کاربردی هستند که می‌خواهیم راجع به فاعلی حرف بزنیم که درواقع حضور ندارد. ضمایر هی (او/ مؤنث)، هو (او/مذکر)، هما (آن دو) و ... در این دسته قرار می‌گیرند.

جهت مطالعه بیشتر: گرامر عربی

فعل در زبان عربی از نظر جنس

افعال در زبان عربی برای فاعل‌های مذکر و مؤنث کاملاً متفاوت هستند و همین موضوع باعث شده است که یادگیری زبان عربی دشوار به نظر برسد.

تعداد در افعال زبان عربی

افعال در زبان عربی از نظر عدد به دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

• مفرد (یک نفر)
• مثنی (دو نفر)
• جمع (سه نفر و بیشتر)

صیغه‌ها در زبان عربی

همانطور که در بخشهای قبل اشاره کردیم در زبان عربی ۳ نوع شخص، دو نوع جنس و سه عدد داریم. اگر این اعداد را در هم ضرب کنیم تعداد صیغه‌های زبان عربی به دست می‌آید.

۳ × ۲ × ۳ = ۱۸

زمان افعال در زبان عربی

همچون سایر زبان‌ها افعال در زبان عربی نیز در سه زمان گذشته (ماضی)، حال (مضارع) و آینده (مستقبل) تقسیم‌بندی می‌شوند.

افعال ماضی

افعال ماضی بر انجام کاری در گذشته دلالت می‌کنند. برای ساخت افعال ماضی در زبان عربی کافی است به انتهای ریشه فعل پسوندهایی را اضافه نماییم تا صیغه فعل را نشان دهد. برای مثال با ریشه فَعَلَ فعل‌ها زیر را داریم:

• مفرد مذکر غایب: فَعَلَ
• مفرد مؤنث غایب: فَعَلَت
• مثنی مذکر غایب: فَعَلَا
• مثنی مؤنث غایب: فَعَلَتا
• جمع مذکر غایب: فَعَلَوا
• جمع مؤنث غایب: فَعَلْنَ
• مفرد مذکر مخاطب: فَعَلْتَ
• مفرد مؤنث مخاطب: فَعَلْتِ
• مثنی مذکر مخاطب: فَعَلْتُما
• مثنی مؤنث مخاطب: فَعَلْتُما
• جمع مذکر مخاطب: فَعَلْتُما
• جمع مؤنث مخاطب: فَعَلْتُنَّ
• متکلم وحده: فَعَلْتُ
• متکلم مع‌الغیر: فَعَلْنا

افعال مضارع

افعال مضارع بر انجام کاری در زمان حال دلالت می‌کنند. برای ساخت افعال مضارع در زبان عربی باید هم به انتها و هم به ابتدای فعل پسوند و پیشوندهایی را اضافه کنیم. برای مثال:

• مفرد مذکر غایب: یَفعَلُ
• مفرد مؤنث غایب: تَفعَلُ
• مثنی مذکر غایب: یَفعَلانِ
• مثنی مؤنث غایب: تَفعَلانٌ
• جمع مذکر غایب: یَفعَلونَ
• جمع مؤنث غایب: یَفْعلْنَ
• مفرد مذکر مخاطب: تَفعَلُ
• مفرد مؤنث مخاطب: تَفعَلینَ
• مثنی مذکر مخاطب: تَفعَلانِ
• مثنی مؤنث مخاطب: تَفعلانِ
• جمع مذکر مخاطب: تَفعلونَ
• جمع مؤنث مخاطب: تَفعلنَ
• متکلم وحده: اَفعَلُ
• متکلم مع‌الغیر: نَفعَلُ

افعال مستقبل

این افعال بر انجام کاری در آینده دلالت می‌کنند. فرمول ساخت فعل مستقبل به صورت زیر است:

• فرمول = سَ‌ / سَوفَ + فعل مضارع

توجه کنید که سَ برای آینده نزدیک و سوف برای آینده دور مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثال:

• مفرد مذکر غایب: سَیَفعَلُ
• مفرد مؤنث غایب: سَتَفعَلُ
• مثنی مذکر غایب: سَیَفعَلانِ
• مثنی مؤنث غایب: سَتَفعَلانٌ
• جمع مذکر غایب: سَیَفعَلونَ
• جمع مؤنث غایب: سَیَفْعلْنَ
• مفرد مذکر مخاطب: سَتَفعَلُ
• مفرد مؤنث مخاطب: سَتَفعَلینَ
• مثنی مذکر مخاطب: سَتَفعَلانِ
• مثنی مؤنث مخاطب: سَتَفعلانِ
• جمع مذکر مخاطب: سَتَفعلونَ
• جمع مؤنث مخاطب: َتَفعلْنَ
• متکلم وحده: سَاَفعَلُ
• متکلم مع‌الغیر: سَنَفعَلُ

ریشه افعال در زبان عربی

افعال در زبان عربی بر اساس ساختار ریشه آنها به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

افعال مجرد

ریشه ماضی این افعال از سه یا چهار حرف تشکیل شده است و به دو زیرگروه ثلاثی مجرد و رباعی مجرد تقسیم‌بندی می‌شود.

ثلاثی مجرد

ریشه این افعال از سه حرف تشکیل شده است و حروف عله (و، الف، ی) نیز می‌توانند جز حروف این افعال باشند. به چند مثال زیر توجه کنید:

• ضَرَبَ
• فَعَلَ
• قالَ
• فَتَحَ
• فَرِحَ
• سَهَا
• شَرِبَ
• حَفِظَ

رباعی مجرد

ریشه این افعال چهار حرفی است. برای مثال:

• زَلْزَلَ، خَلْخَلَ، وَسْوَسَ، غَرْبَل، زَخْرَفَ و ... .

افعال مزید

این دسته از افعال، افعالی هستند که از اضافه‌کردن حرف به فعل‌های مجرد به وجود آمده‌اند.

ثلاثی مزید

این افعال درواقع همان افعال ثلاثی مجرد هستند به اضافه یک، دو یا سه حرف بیشتر. برای مثال به افعال زیر توجه کنید:

• هاجَمَ، اِنْفَعَلَ، خَوَّفَ، اِجتَمَعَ، تَحَدَّثَ و ... .

نحوه ساخت برخی از افعال بالا:

• هَجَمَ » ه + ا + جَمَ = هاجَمَ
• فَعَلَ » اِنْ + فَعَلَ = اِنْفَعَلَ

رباعی مزید

این افعال از افزودن  یک یا دو حرف به افعال رباعی مجرد ساخته می‌شوند. برای مثال:

• تَدَهْوَرَ، اِطْمَأَنَّ و ...

نحوه ساخت افعال بالا:

• تَ + دَهْوَرَ »» تَدَهْوَرَ
• ا + طَمْأَنَ + ن »» اِطْمَأَنَّ

حروف علّه در افعال زبان عربی

می‌توان افعال را در زبان عربی با توجه به اینکه حرف عله دارند یا نه به دسته‌های زیر تقسیم کرد:

افعال صحیح

این افعال حرف عله ندارند و شامل زیرگروه‌های زیر هستند:

ثلاثی صحیح

ریشه این افعال سه حرفی است و حرف عله ندارند مانند: فَعَلَ

رباعی صحیح

این افعال چهار حرفی هستند و حرف عله ندارند مانند: شاهَدَ

خماسی صحیح

ریشه این افعال شامل پنج حرف است و حرف عله ندارند. مانند: تَحَدَّثَ

سداسی صحیح

این افعال ریشه شش حرفی دارند که شامل حرف عله نمی‌شود. مانند: اِسْتَخْدَمَ

افعال معتل

در ریشه این افعال از حروف عله استفاده شده است و این افعال بی‌قاعده هستند. این افعال شامل زیرگروه‌های زیر هستند:

ثلاثی معتل

این افعال سه حرف دارند، همچون: وَعَد، وَصَل

رباعی معتل

این افعال چهار حرفی هستند. مثل: أَقامَ، وَاعَدَ

خماسی معتل

ریشه این افعال پنج حرفی است. مانند: تَکَوَّنَ

سداسی معتل

این افعال شش حرفی هستند. مانند: اِسْتَقَامَ

انواع فعل معتل بر اساس حرف عله

افعال معتل را می‌توان بر اساس حرف عله ای که در آنها به کار رفته است به گروه‌های زیر دسته‌بندی نمود:

۱. مثال: در این افعال از حروف «و» و «ی» در ابتدای فعل استفاده شده است. مانند: وَعَدَ، یَسَرَ

۲. أجوَف: در این افعال دومین حرف اصلی عله است. مانند: بَیعَ

۳. ناقص: این دسته سومین حرف اصلی‌شان عله است. مانند: هَدیَ

۴. لفیف: این افعال دو حرف عله دارند و بر اساس جایگاه حروف عله به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• لفیف مفروق: حرف اول و سوم عله است.
• لفیف مقرون: حرف دوم و سوم عله است.

افعال لازم و متعدی

فعل‌هایی که به مفعول نیاز ندارند را فعل لازم و فعل‌هایی که به مفعول نیاز دارند را فعل متعدی می‌نامیم.

مثال‌هایی از افعال لازم:

• جَلَسَ، وَصَلَ، نَام، اِنکسَرَ و ...

مثال‌هایی از افعال متعدی:

• ضَرَبَ، اِسْتَخرَجَ، شَکَرَ و ...

افعال معلوم و مجهول

فعلی را که فاعل آن مشخص باشد فعل معلوم و فعلی که فاعل آن مشخص نباشد مجهول می‌گوییم.

مثال فعل معلوم:

• کَتَبَ علیٌ الدَرسَ
• علی فاعل این جمله است؛ بنابراین فعل معلوم است.

مثال فعل مجهول:

• کُتِبَ التمارینُ
• در این جمله فعل مجهول است؛ زیرا به مفعول نسبت داده شده و فاعل مشخص نیست.

انواع صفت در زبان عربی

یادگیری زبان در تیکا

همان‌طور که ملاحظه نمودید افعال در زبان عربی بسیار متنوع هستند و همین موضوع نیز باعث شده که یادگیری این زبان سخت و پیچیده باشد. اما شعار ما این است که انجام هیچ کاری بدون تلاش و پشتکار و تمرین پیوسته غیرممکن نیست. اگر به یادگیری زبان عربی علاقه دارید، نترسید و شروع کنید.

ما در آموزش زبان آنلاین تیکا با مجرب ترین اساتید یادگیری زبان شما را به عهده می گیریم و به پیشرفت هر چه بیشتر شما در مسیر یادگیری زبان کمک خواهیم کرد. پس فرصت را از دست ندهید و همین حالا با مراجعه به صفحه اساتید تیکا، استاد خود را انتخاب و یادگیری زبان را شروع کنید.